Jak pisać o zrównoważonym rolnictwie?

Wierząc w znaczącą rolę mediów w kształtowaniu debaty publicznej zaprosiliśmy wraz z Fundacją WWF Polska 26 maja grupę dziennikarzy i dziennikarek do Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego w Grzybowie na szkolenie poświęcone zrównoważonemu rolnictwu. Wykłady poświęcone m.in. polityce rolnej i kwestiom bezpieczeństwa poprowadziły osoby eksperckie, praktycy i praktyczki z Koalicji Żywej Ziemi, Koalicji Klimatycznej i Stowarzyszenia Życie na Pola. W ramach szkolenia odbyliśmy także wizyty studyjne w dwóch gospodarstwach ekologicznych, by zobaczyć praktyki rolne przyjazne środowisku w praktyce i posłuchać o alternatywnych łańcuchach dostaw. Spotkanie służyło pogłębieniu wiedzy o zależności rolnictwa od środowiska i klimatu. Było również okazją do namysłu nad tym, jak pisać o rolnictwie i systemie żywnościowym, na jakie aspekty zwracać uwagę, jakie pytania stawiać sobie w pracy dziennikarskiej.

1. Edukujmy o wpływie rolnictwa na środowisko i klimat  

Rolnictwo dotyczy wszystkich obywatel i obywatelek jako sektor, który zapewnia nam dostęp do żywności, a także w znacznym stopniu wpływa na środowisko i klimat. Użytki rolne zajmują około 60% powierzchni kraju. Produkcja rolna jest główną przyczyna degradacji gleb, znaczącym źródłem zanieczyszczenia wód oraz utraty różnorodności biologicznej przez przekształcanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego. Ma także niebagatelne znaczenie z perspektywy ochrony klimatu. Rolnictwo odpowiada za 9% całościowych emisji gazów cieplarnianych w Polsce. Jednak kwestiom polityki rolnej poświęcane jest na łamach mediów ogólnoinformacyjnych stosunkowo niewiele miejsca. Debata dotycząca polityki klimatycznej skupiona jest na zagadnieniach związanych z transformacją energetyczną i mobilnością. Rolnictwo często zostaje poza jej zakresem zainteresowania, choć, jak podkreśla wiele ekspertów i ekspertek, powinino ono grać kluczową rolę w osiągnięciu celu neutralności klimatycznej. Dlatego dziennikarstwo powinno w sposób pogłębiony przedstawiać wpływ rolnictwa na środowisko i klimat, zwiększając świadomość czytelników i czytelniczek.

Podczas szkolenia kilkukrotnie wybrzmiało, że to właśnie rolnictwo jest najbardziej wrażliwe na skutki zanieczyszczenia środowiska czy zmianę klimatu.

W interesie rolników, ale także nas konsumentów, jest ograniczenie działalności szkodliwej dla środowiska. Ważne jest, aby z jednej strony sektor rolniczy wywierał presję na inne gałęzie gospodarki, by uczestniczyły one w osiąganiu neutralności klimatycznej, ale z drugiej strony takie działania powinny być wdrażane także przez rolników. Zwłaszcza, że wiele z nich przynosi wielostronne korzyści, zarówno środowisku, jak i samym rolnikom oraz konsumentom. Rolą państwa powinno być wspieranie rolników, którzy podejmują takie działania – tłumaczył dr hab. Zbigniew Karaczun z Katedry Ochrony Środowiska SGGW, ekspert Koalicji Klimatycznej.

2. Poświęćmy więcej uwagi polityce rolnej

Wspólna Polityka Rolna (WPR) stanowi ponad 1/3 budżetu UE, kształtuje od lat sposób, w jaki wytwarzamy naszą żywność. Jednak, jak mówiła Justyna Zwolińska w czasie szkolenia, tylko niewielka część obywateli i obywatelek Unii ma świadomość, czym jest WPR i jak duże jest jej znaczenie. Potrzebujemy omówień i wnikliwych analiz rozwiązań proponowanych przez Unię Europejską, jak i krajowe odpowiedzialne instytucje. Przyglądajmy się więc uważnie wdrażanemu w tym roku planowi strategicznemu dla WPR. Zastanawiajmy się, czy dotychczasowe wsparcie dla rolników i rolniczek pozwala na wprowadzenie pozytywnych zmian w produkcji.

O tym, jakie rozwiązania dla wyzwań środowiskowych i społecznych powinna uwzględniać polityka rolna, mówiła w czasie szkolenia Justyna Zwolińska, koordynatorka ds. rzecznictwa w Koalicji Żywa Ziemia.

Z naszej perspektywy istotne jest jak największe wsparcie doradcze i finansowe gospodarstw rolnych, które pozwoli na odejście od stosowania nawozów sztucznych i chemicznych pestycydów. Kluczowe jest także zrozumienie, przez instytucje publiczne, branżę produkcji zwierzęcej i rolników, że ani środowisko, ani klimat, ani społeczności wiejskie w Polsce, nie wytrzymają dalszej koncentracji, intensyfikacji i uprzemysłowienia produkcji rolnej, a zwłaszcza zwierzęcej. Potrzebna jest długofalowa, rozważna transformacja polskiego rolnictwa, z poszanowaniem dochodów gospodarstw wiejskich, zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także oczekiwań konsumentów wobec jakości żywności.

3. Pamiętajmy o zależności rolnictwa od zasobów naturalnych i usług ekosystemowych

Jeśli chcemy pisać o polityce rolnej w sposób rzetelny, musimy zadać sobie pytanie, czy produkcja, jaką wspiera dana polityka możliwa jest długoterminowo do utrzymania w świetle zagrożeń klimatycznych i środowiskowych.

Według Patryka Kokocińskiego, rolnika konwencjonalnego i założyciela Stowarzyszenia Życie na Pola, w rolnictwie intensywnym doszliśmy już do takiego momentu, w którym dalsze bezmyślne eksploatowanie krajobrazu rolniczego po prostu przestaje się opłacać.

Co jakiś czas mamy kłopot z wodą, czy innymi podstawowymi zasobami środowiska, które są niezbędne w produkcji rolniczej. Dlatego już dzisiaj musimy wciskać hamulec. Jednak nie taki, który cofnie nas z rolnictwem do XIX wieku. Powinniśmy zacząć znowu korzystać z tych przyjaznych środowisku metod znanych od lat. Mam tu na myśli na przykład zwiększanie udziału materii organicznej w glebie czy zadrzewienia śródpolne. Musimy chronić nasze pola przed tym, jak zmienia się świat i klimat, bo na dzisiaj jesteśmy do tego kompletnie nieprzygotowani.

4. Pytajmy o odporność systemu

Dziennikarze i dziennikarki piszące o rolnictwie powinny także zadawać pytanie o długoterminową odporność na kryzysy systemu żywnościowego. Rosyjska agresja na Ukrainę i związany z nią wzrost cen gazu ziemnego, a w konsekwencji nawozów mineralnych dobitnie uświadomił nam zależność rolnictwa od zewnętrznych nakładów, w tym paliw kopalnych i ich produktów. Czy rolnictwo zależne w tak dużym stopniu od syntetycznych nawozów azotowych jest możliwe utrzymania biorąc pod uwagę aspekty ekologiczne i geopolityczne? Czy bieżąca polityka rolna, dofinansowanie produkcji i zakupu nawozów azotowych sprzyjają uniezależnieniu w długim okresie czasu? Jakie działania pozwolą na rzeczywistą zmianę?

5. Pytajmy o sprawiedliwość

Rozmawiając systemie żywnościowym powinniśmy również uwzględniać kwestię sprawiedliwości społecznej. Jaki jest rozkład kapitału? Kto ma dostęp do ziemi? Kogo stać na żywność produkowaną metodami ekologicznymi? Jak na nierówności i niedostatki systemu odpowiada polityka rolna? Jak dopłaty w ramach WPR rozdzielane są w samej UE, kto na nich zyskuje najbardziej? W końcu, czy pieniądze publiczne są wydane na to, co przynosi publiczne korzyści?

6. Pokazujmy alternatywy

Pisząc o rolnictwie wskazujmy na odważne rozwiązania jego problemów środowiskowych i społecznych. Prezentujmy alternatywy wobec dominującej przemysłowej produkcji rolnej przyczyniającej się do degradacji środowiska, takie jak rolnictwo ekologiczne, agroekologia, agroleśnictwo, rolnictwo regeneratywne czy wypas holistyczny. Zwracajmy również uwagę na krótkie łańcuchy dostaw, zapewniające godny dochód gospodarstwom uprawiającym ziemię w sposób zrównoważony, często na niewielkim areale. Na formy tradycyjne, jak targowiska, a także do niedawna nieznane szerzej w Polsce kooperatywy spożywcze czy RWSy (rolnictwo wspierane społecznie).

Od dziennikarzy i dziennikarek może rozpocząć się konieczna debata na temat sprawiedliwego systemu żywnościowego i praktyk ograniczających negatywny wpływ rolnictwa na środowisko i klimat. A zmiany w tym obszarze są już dzisiaj konieczne.

*Dowiedz się więcej o zrównoważonym rolnictwie. Pobierz prezentacje prelegentów i prelegentek szkolenia.

Zacytowane w tekście poglądy wyrażają opinie ekspertów i ekspertek, nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Fundacji im. Heinricha Bölla.